Over vakmanschap in de kunst

Auteur Marijke A. Deege

"Kunstenaarschap is vakmanschap"

Deze uitspraak is meteen een stelling die haar voor -en tegenstanders heeft. Hierover zijn al de nodige woorden de wereld ingezonden, maar er blijft nog steeds veel over kunst en vakmanschap te zeggen. Wel is het voorzichtig manoeuvreren, want spreken over vakmanschap in de kunst is tegelijk het hebben over kwaliteit en dat bergt conflicten in zich.

Bij de tegenstanders van vakmanschap heb ik nogal eens de mening gehoord dat kundigheid in de kunst meer bij het voortbouwen op de traditie hoort, maar minder of in het geheel niet bij vernieuwing en het grensverleggende in de kunst. Het ambacht, de taal van het materiaal, zou typisch bij de taakopvatting van de aan de traditie gebonden kunstenaar horen. Deze bewering vind ik altijd wat dubieus, want niet alle traditie gebonden kunstenaars bezitten een grote vakkennis en niet alle vernieuwende kunst ontbeert dit.

Bewegingen in de kunst

Waarom toch zou het vakmanschap een negatieve klank hebben bij vernieuwende en grensverleggende kunstenaars? Het lijkt wat te worden bijgesteld, maar toch is het nog niet zo lang geleden dat kunstenaars en vormgevers die al hun aandacht op ideeën richtten, voor wie het concept het belangrijkste was en als hoogste gave van de muzen de originaliteit werd gezien, de ambachtelijke technieken naar de zijlijn verplaatsten en niet verwonderlijk lagen daarbij vooral de beeldhouwkunst ( de bronzen, de stenen en de houten beelden) en de schilderkunst behoorlijk onder vuur. Maar ook de beeldhouwers probeerden nieuwere materialen uit, zoals b.v. polyester en rvs of zij pasten een andere vormentaal en hedendaagse thematiek toe.

Bewegingen in de kunst zullen er altijd zijn, van een figuratieve naar abstracte uitbeelding en omgekeerd, van kostbaar materiaal en intensieve arbeid naar iets dat uit van alles en niets kan bestaan, maar...

Wat is kwaliteit in de kunst?

Er zullen afwegingen moeten worden gemaakt als over kwaliteit wordt gesproken. Kwaliteit vraagt nu eenmaal een beoordeling. Bij dat op waarde schatten wat de kunsten betreft, blijkt de discussie hierover nogal moeilijk te liggen en voornamelijk bij de beeldende kunst.

Kwaliteitseisen zijn helder voor b.v. de zorg, het medisch wetenschappelijk onderzoek, in de melkveehouderij, in de landbouw, ons drinkwater, in de foodwereld, in de bouw en in het onderwijs. Er zijn materialen van lage kwaliteit en van hoge, er is veel waar de kwaliteit een absolute waarborg voor veilig en goed moet zijn en er wordt ook gesproken over de kwaliteit van leven van mens en van dier. Maar welke normen worden toegepast wanneer men het in de kunst over kwaliteit heeft?

Vooral als het over de beeldende kunst gaat worden er door kunsthistorici, kunstfilosofen, kunstsociologen, kunstgoeroes, kunstcritici, kunstrecensenten, kunstselecteurs, fondsdirecteuren, directeuren van musea en kunstambtenaren heel veel zinnen gebruikt in rapporten, beleidsnota's, adviezen en wat dies meer zij en er wordt zo rijkelijk met woorden gestrooid dat de argeloze lezer of toehoorder wel moet denken dat alles waarover gesproken wordt van een geweldige importantie is. Ik echter ben nooit door die wolken aan woorden wijzer geworden wat nu wel het predicaat van kwaliteit krijgt en wat niet. Bij welk werk gaat op dat kunstenaarschap ook vakmanschap betekent? Kan dat op gezag, op autoriteit? Wat is de voorwaarde voor een goed kunstenaarschap? Voor de hand liggende vragen, niet?

Voorwaarde voor goed kunstenaarschap

Naar mijn mening is hierbij de overweging belangrijk hoe integer de kunstenaar het kunstwerk maakte. Wanneer de kunstenaar zich in persona belangrijker vindt dan zijn werk, en opportunisme en hang naar de snelle geldstroom duidelijk waarneembaar zijn, dan valt een stevige pijler onder goed kunstenaarschap weg.

Kennis en inzicht, het beeldend vermogen, de intentie en het vakmanschap behoren met elkaar een nauwe samenwerking te hebben. Maar er is meer: de gevoelsinhoud en de zeggingskracht van een kunstwerk staan hier niet los van en zeker niet voor de beschouwer. Die gevoelsinhoud en expressie zijn moeilijk in punten uit te drukken, maar een kunstwerk is dus  in staat om bij de beschouwer een emotie los te maken.

Kunst wordt heel vaak met het hart gekocht, dat merk ik op bij de kopers van mijn werk. En als naast de emotie ook wordt gezien met hoeveel toewijding en kennis van zaken het werk is gemaakt dan word ik blij.

Het vakmanschap

Als ik als beeldhouwer een definitie van vakmanschap zou moeten geven, dan zou ik de aanwezigheid van vaardigheid,  materiaalbeheersing en gedrevenheid noemen.

Schoonheid vraagt soms om een foutje

Staat kunstenaarschap boven vakmanschap? In ieder geval staat het er niet onder, maar lege artis ( alles volgens de regels van de kunst), hoeft nog niet te betekenen dat er dan pas sprake is van een groots kunstwerk. Technische perfectie kan ook saai zijn, vondsten kunnen zo vaak worden bijgeschaafd en gepolijst, dat het werk de ziel gaat missen. Schoonheid vraagt soms om een foutje.

Kunstenaarschap is vakmanschap . Is deze uitspraak waar?  U mag het zeggen.