Kleding en Naakt in de Kunst

Auteur Marijke A. Deege

Als ik over het Naakt in de Kunst wil hebben, dan zal ik toch eerst iets over kleding moeten zeggen.

Kleren maken de man, maar niet de mens

Wat betekent kleding voor ons en hoe voelen we ons naakt? Bij het opstaan is het aankleden een van onze eerste handelingen. We bekijken onze dag en daarnaar kleden we ons: netjes, casual of vrije tijdskleding en in mijn geval kan dat ook atelierkleding zijn, waar gipsspatten, klei-en wasvlekken op mogen zitten. Maar kleding doet meer:
• Met kleding beschermen we ons lichaam tegen weersinvloeden, maar ook tegen vrijpostige blikken. Kleding kan ook heel wat verbergen voor de buitenwereld.
• Door de kleding die we dragen, willen we anderen iets van onszelf tonen: onze status bijvoorbeeld, waar en bij wie we willen horen
• Kleding geeft een effect door kleur, vorm en merk. 'Stijl hebben' betekent o.a. dat iemand zich weet te kleden, passend voor de gelegenheid, smaakvol. Voor onze kleding ontvangen we graag een complimentje.
• Willen we zelfvertrouwen uitstralen dan moet boven- en onderkleding als een tweede huid om ons zitten. Nergens mag het schuren, irriteren of onzeker maken. En als we de communicatiewetenschappers van de VU moeten geloven, dan maakt het dragen van merkkleding ons ook slimmer. Als dus ons zelfvertrouwen en onze slimmigheid van kleding en merk afhangen, hoe voelen we ons dan zonder kleding?
De kleren mogen dan misschien de man maken, de mens maken ze nog steeds niet. Daarvoor moet hij uit de kleren.

In vogelvlucht een stukje kunsthistorie:

Door heel de geschiedenis van de mens heen is er aandacht geweest voor het uitbeelden van het menselijk lichaam. Van de moedergodinnen uit de prehistorie tot de vrouwennaakten van Marcus Ravenswaaij in onze tijd.

De Venus van Willendorf

Het naakt als schoonheidsbegrip kwam binnen vanaf ongeveer de 5e eeuw v. Chr. De Griekse kunstenaars beeldden voornamelijk het mannelijk naakt uit.

*De kouros (vroeg Grieks)

De discuswerper

Via de Grieken ging de kunst naar de Romeinen. Zij kopieerden veel van de Griekse beelden. Naakt kwam men veel tegen in erotische voorstellingen, de geslachtsdaad werd in vele variaties afgebeeld.

Een fresco uit het oude Pompeï

In de middeleeuwen zorgde de kerk ervoor dat kunst een christelijk jasje kreeg. Naakt kon ten dele, het onderlijf behoorde zeker niet gezien te worden, want dat zou immers aanleiding kunnen zijn tot vleselijke lusten. Toch ontstond later, o.a. door de toenemende belangstelling voor de anatomie, ook bij de kerk belangstelling voor het naakt. Het waren wel martelaren en martelaressen die op grote doeken werden uitgebeeld. Zo kon men nog gesticht worden als men naar de uitbeelding keek.

De heilige Sebastiaan

Aan het begin van de vijftiende eeuw ontstond er in Italië een hernieuwde belangstelling voor de kunst en cultuur van de klassieke oudheid. In deze periode , de Renaissance, met namen als Michelangelo, Leonardo da Vinci, Botticelli en Raphael ontdekte men opnieuw de schoonheiod van het menselijk lichaam. Schilderkunst en beeldhouwkunst werden in de Renaissance voor het eerst als vrije kunsten gezien .
Pikante bijzonderheid: Michelangelo hakte uit een blok marmer zijn David, een naakte jongeling naar het voorbeeld van de Griekse held, maar met een Bijbelse naam.

David

De billen van David

In een veranderend cultuurpatroon werd het volumineuze naakt tot schoonheidsideaal verheven. Wie kent niet het Rubensnaakt? Hier onder een voorbeeld.

Angelica en de kluizenaar

De beelden werden plastisch, ruimtelijk en steeds beweeglijker. De lichamelijke schoonheid werd verheerlijkt. De kennis van de anatomie was sterk toegenomen, de verhoudingen klopten. De naakten zagen er natuurlijker en realistischer uit.

Pluto en Proserpina van Bernini

In de barok kreeg de mensfiguur een persoonlijk karakter; hij werd heel levensecht en met veel emotie uitgebeeld. Het naakt schilderen of beeldhouwen werd naast het landschap, het portret en het stilleven, een zelfstandige kunstvorm. Het mannelijk naakt verdween niet, maar de schoonheid van het vrouwelijk lichaam kreeg de voorkeur bij de kunstenaars.

Nog een zeer puriteinse tijd, ongeveer aan het eind van de 19e eeuw, zorgde ervoor dat het naakt werd gekleed .

Het tijdsbeeld van kleding
Werd in de Griekse en de Romeinse kunst een historische figuur nogal eens als een heroïsch naakt uitgebeeld - zelfs Napoleon, Goethe, Beethoven en Victor Hugo staan naakt op een voetstuk - het wordt lastiger om b.v. Jacoba van Beieren, Willem van Oranje, koningen en koninginnen, Hugo de Groot of ieder politiek kopstuk dan ook zonder kleding uit te beelden. Dit zal beslist moeilijkheden opleveren.

Deel van het Goethe monument , Berlijn

Rodin, Monument voor Victor Hugo

De kleding bij historische figuren is voor de kunstenaar ook belangrijk om een tijdsbeeld aan te geven.
Maar... de figuur direct met kleding boetseren stuit op het probleem dat anatomische verhoudingen totaal zoek kunnen raken juist door die kleding. De beeldhouwer die de maten van het menselijk lichaam kent, zal altijd eerst de figuur naakt boetseren om die daarna 'aan te kleden'; zo blijft het lichaam onder de kleding zichtbaar.

Het naaktmodel
Kunstenaars maakten door alle tijden heen veelvuldig gebruik van modellen die zich voor de kunst of voor betaling wilden uitkleden om in haar of zijn blootje voor een tekening, schilderij of beeld te poseren. Hoe de kunstenaar het naakt uitbeeldde, was altijd vanuit het standpunt en de zelfexpressie van de kunstenaar. Door wederzijds vertrouwen en een goede communicatie kon er een heel inspirerende band ontstaan tussen de kunstenaar en het model.

Het naakt meer dan alleen maar bloot
Marcus Ravenswaaij was de vormgever die geboeid werd door schoonheid. Hij hield van het bestuderen van de anatomie en met sterke lijnen zette hij een beeld op. Een model was voor hem als een portret, waarin hij veel kon weergeven. Niet alleen het dartele jeugdige beeldde hij uit, maar ook de rijpe volle schoonheid. En wat onder de kleding vandaan kwam, daar liet hij zich graag door verrassen.

In afwachting, Marcus Ravenswaaij